پیشینه و مبانی نظری اضطراب و انگیزه پیشرفت 32 صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.
مبانی نظری وپیشینه تحقیق اضطراب وانگیزه پیشرفت
ادبیات و پیشینۀ تحقیق
1 . 2 ) پیشینه نظری :
اضطراب : حالت عاطفی ناخوشایند و مبهمی است که ویژگی
آن درجات مختلف ترس و نگرانی است، به عبارت دیگر اضطراب عبارت است از یک
ناراحتی دردناک ذهنی دربارۀ پیش بینی یک تهدید و یا ناخوشی در آینده
است[1]. به طور کلی، منظور از اضطراب، هیجان ناخوشایندی است که با اصلاحاتی
مانند نگرانی، دلشوره، وحشت، و ترس بیان می شود و همه ما آدمیان درجاتی از
آن را گاه گاه تجربه می کنیم. کارل هورتای روانکاو مشهور آمریکایی به
تعبیری بنیانگذار تئوری اضطراب در تفسیر رشد شخصیت انسان شناخته می شود، می
نویسد که : عالم اضطراب اساتی یا Basic Anxiety عبارت است از هر وضع
اجتماعی که فرد را دچار بیم و هراس می نماید.
فروید معتقد است که اضطراب پایه و اساس کلیه اختلالهای عصبی می باشد. به
نظر فروید اضطراب نوعی احساس نگرانی است که انسان را برای مقابله با یک
حادثه یا خطر تجهیز می نماید وی اضطراب را در سه نوع خلاصه می نماید :
1 ) اضطراب عینی 2 ) اضطراب نوروتیک 3 ) اضطراب اخلاقی[2]
اضطراب امتحان :
اضطراب امتحان نوع خاصی از اضطراب نسبت به ارزیابی توانایی ذهنی فردی
دانش آموزان است اضطراب امتحان یکی از وجوه مشترک شخصیت اکثر جوانان است.
اکثر دانشجویان عملاً از اضطراب امتحان رنج می برند. شاید دانشجویان زرنگی
که اغلب نمره 20 می گیرند بیش از دانشجویانی که توانش از متوسط کمتر است از
امتحان دلهره و اضطراب داشته باشند. به طور کلی می توان گفت که حتی در
مورد دانشجویانی که دارای توانایی ذهنی متوسط هستند، اضطراب به گونه ای
قابل ملاحظه در پیشرفت تحصیلی آنان مداخله کند.
در تحقیقات نشان داده شده است که دانشجویان دارای اضطراب می خواهند
تکالیفشان را زودتر انجام دهند و برای همین در امتحان و انجام تکالیفشان
اشتباهاتی را مرتکب می شوند و این افراد علی رغم میل باطنیشان که انجام
تکالیف بدون غلط است، به اشتباهات بیشتری دچار می شوند چنین فردی دائماً
این افکار را با خود زمزمه می کند من آدم کم هوشی هستم من می توانم این درس
را قبول شوم و یا نمره خوب بگیرم همه اینها موجب اختلال توجه فرد می شوند.
سارسون اضطراب امتحان را اینگونه تعریف می کند اضطراب امتحان یک نوع
اشتغال ذهنی است که با خودآگاهی، خودشکاکی و خود کم بینی مشخص می شود.
اینگونه فعالیتهای شناختی رفتارهای آشکار و واکنشهای روانی فرد را تحت
تأثیر قرار می دهد این رفتارها و واکنشهای روانی متأثر از تجاری فرد است.
ویژگیهای فرد مضطرب :
رفتار فرد مضطرب شبیه رفتار یک فرد نگران است. فرد مضطرب یا نگران ممکن
است ناراختی خود را در درون بریزد و با این کار آن را تشدید کندد و یا
بیرون بریزد یا به زبان آورد و با این کار توجه و دلسوزی در اشکال معتدل تر
ممکن است به صورت رفتاری چون افسردگی، حساسیت شدید و عصبیت ناآرامی و بی
قراری زود عصبانی شدن، بی خوابی و خواب ناراحت بیان می شود. یکی از علائم
مشخصه فرد مضطرب پرکاری یا کم کاری است اضطراب بی شک نشانه مقدمات عدم
سازگاری در فرد است. تحقیقی که در سالهای 61 – 59 زیرنظر خانم دکتر نوابی
نژاد تحت عنوان فوق انجام گرفته که مؤید مشخصه های فرد مضطرب بیان شده است.
که پلان و سادوک الگوهای اضطراب را بسیار دگرگون می دانند. و معتقدند که
بعضی از بیماران علایم قلبی و عروق دارند. تندی طپش قلب و تعرق، برخی
علائم گوارشی پیدا می کنند. مثل تهوع، استفراغ، احساس خلاء درون شکم یا
پروانه در شکم دردهای مربوطه به گازهای روده یا حتی اسهال، بعضی تکرر ادرار
دارند، بعضی ها نیز تنفس سطحی و تنگی قفسه سینه پیدا می کنند.
تمام علائم فوق واکنشهای احشائی است. معهذا در بعضی از بیماران، تنش
عضلانی پیدا شده و موجب شکایت از سفتی عضلانی و اسپاسم، سردرد، پیچش گردن
می گردد[3].
در کتاب مختصر روان پزشکی، پیرامون خصایص شخص مضطرب آمده است که فرد
همواره سر چیزهای جزئی غصه بیهوده می خورد تا نیمه راه به استقبال مشکلات
می رود و با نگرانی مسائل و مشکلات را که در راهند پیش بینی می کند. همیشه
پیش از وقوع حادثه نگران است.
در مورد خود و هر چیز دیگر دچار تنش، دلشوره و نگرانی است و پیوسته نیازمند است که به او اطمینان خاطر بدهند.
رابطه اضطراب، تعارض و ناکامی :
دانشجویانی که درباره امتحان مضطرب است با اندیشیدن درباره راه و چاره
ای مانند شرکت نکردن در امتحان و پیدا کردن بهانه ای برای به عقب انداختن
امتحان از یک حالت تعارض رنج می برد. او احتمالاً در می یابد که اضطراب
آنچنان در عملکردهای وی مداخله نموده است که نتیجه نامطلوبش تعارض در اوست
که به نوبه خود به ناکامی او برای گرفتن نمره خوب می انجامد. همان طور که
اشاره شد اضطراب یکی از وجوع مشترک شخصیت در جوانان است. همه دانشجویان
عملاً از اضطراب امتحان رنج می برند. شاید دانشجویان زرنگی که اغلب نمرۀ
بالا می گیرند بیش از دانشجویانی که توانشان از متوسط کمتر است از امتحان
دلهره و اضطراب داشته باشند. به طور کلی می توان گفت که حتی در مورد
دانشجویانی که دارای تواناییهای ذهنی متوسط هستند. اضطراب به گونه ای قابل
ملاحظه در پیشرفت تحصیل آنان مداخله می کند. برای اینگونه جوانان برنامه ای
صحیح راهنمایی مشاوره مفیدترین راه مقابله با اضطراب است. مطالعات زیاد در
این زمینه و نیز تجارب شخص نویسنده نشان می دهد که از جلسات فردی و گروهی
مشاوره نتایج قابل ملاحظه ای گرفته است.
رابطه اضطراب با ترس و نگرانی :
زمانی که نگرانی فرد شدت یابد فرد دچار اضطراب می گردد. از جمله ویژگی
های اضطراب ترس، ناراحتی و پیش بینی مهلکه ای است که از راه فرار ندارد و
معمولاً با احساس درماندگی دریافتن چاره و راه حل است. با آنکه اضطراب از
ترس و نگرانی ناشی می شود ولی تفاوتهای مشخصی با آن دو دارد اضطراب از ترس
مبهم تر است و فرد مضطرب اغلب از علت اضطراب خویشتن آگاهی ندارد و نمی داند
که اضطراب از احساس ناامنی درون است و یا از موقعیت خارجی است که او ترس
خود را در آن می افکند.
اضطراب مانند نگرانی معلول تخیل است ولی در عین حال از دو جهت با نگرانی تفاوت دارد :
از یک جهت نگرانی مربوط به موقعیت خاص می شود مانند امتحانات و مشکل
مالی و ... در حالی که اضطراب یک حالت عاطفی تعمیم یافته است. نگرانی در
مورد مشکلات عینی است، حال آنکه اضطراب ناشی از یک مشکل ذهنی است. در همین
زمینه فروید می گوید : «اضطراب عینی و اضطراب روان رنجوری با هم تفاوت
دارند به این ترتیب که اولی را پاسخ واقع بینامه در برابر خطر برونی و
همسانی با ترس و دومی را اضطراری که ریشه در آن تعارض ناهشیاری درونی محسوب
می گردد.»
در اضطراب – روان رنجوری چون تعارض خود یک امر ناهشیاری است، بنابراین
آدمی سبب اضطرابش را نمی داند. هنوز بسیاری از روان شناسان تمایز بین ترس و
اضطراب را معتبر می شمارند کاپلان و سادوگ در تفاوت ترس و اضطراب می گویند
:
اضطراب یک علامت هشدار دهنده است، خبر از خطر قریب الوقوع می دهد و شخص
را برای مقابله با تهدید آماده می سازد. ترس، علامت هشدار دهنده مشابه، از
اضطراب با خصوصیات زیر تفکیک می شود. ترس واکنشی، تهدید معلوم، خارجی و
قطعی و از نظر منشاء بدون تعارض است. اضطراب واکنش در مقابل خطری نامعلوم،
درون و از نظر منشاء و همواره با تعارض است.
انواع اضطراب :
اضطراب را به چهار نوع می توان طبقه بندی نمود که هر کدام از اینها دارای ویژگیهای خاص خود می باشد که عبارتند از :
1 ) اضطراب مربوط به مفهوم مطلق زمان، شامل این حالت فرد قبل از اتمام
زمان یا تاریخی معین باید کاری را به انجام برساند و همچنین احساس این
وضعیت که زمان در حال گذر است و در این مکان رخ خواهد داد.
2 ) نگرانی یا اضطراب مربوط به حادثه یا واقعه ای که اتفاق خواهد افتاد
بدون توجه به وجود پایه و اساس برای آن اینگونه اضطراب پایه و اساس اضطراب
موقتی است.
3 ) اضطراب ناشی از گرفتاریها در موقعیت یا وضعیت خطرناک و خارج از کنترل فرد مثل از دست دادن شغل یا موقعیت اجتماعی و غیره.
4 ) اضطراب ناشی از برخورد یا مراوده فردی یا افرادی دیگر که احساس
ناخوشایند و نامطلوب درباره آنها داشته باشد و یا اینکه نتواند رفتار
متقابل را پیش بینی نماید[4].
علل اضطراب :
در بسیاری از موارد افرادی که اضطراب را تجربه می کنند در بیان اضطراب
خویش درمانده اند البته مواردی نیز وجود دارد که علت اضطراب را در آنها می
توان مشخص نمود. مثلاً اضطراب امتحان پیش بینی یک امتحان واکنشهای عاطفی
تولید می کند.
اضطراب طبیعی :
شامل آن لحظات اضطراب آوری است که برای مثال شخصی قبل از ورود به جلسه
امتحان تجربه می کند. مقدار بهنجار از اضطراب می تواند خود یک انگیزه برای
رفتار باشد این اضطراب می تواند او را برانگیزد و وادار به فعالیت کند تا
درس را به خوبی یاد بگیرد و بر آن حالت ناراحتی خویش غلبه کند.
[1] . نوابی نژاد، ص 13
[2] . مجله تربیت چاپ 1373
[3] . پورافکاری، 1371 ، ص 476
[4] . مجله تربیت، 1373
